Czy ultradźwięki działają na kleszcze?

Co jakiś czas na rynku pojawia się nowy preparat lub urządzenie, które ma uchronić nas i nasze psy przed groźnymi pasożytami. Podjęliśmy się zweryfikowania, czy urządzenia emitujące ultradźwięki faktycznie działają na kleszcze. Bo reklamowane są bardzo mocno, także przez wielu influenserów.

Z poniższego tekstu dowiecie się:

• Jak działają urządzenia ultradźwiękowe?
• Czy są bezpieczne dla psów?
• Jak kleszcze namierzają swoich żywicieli?
• Czym jest narząd Hallera u kleszczy?

Przytaczamy też wybór badań naukowych i opracowań na temat skuteczności ultradźwięków w walce z pasożytami. Czemu?

Bo wynika z nich, że ultradźwięki nie działają na kleszcze.

Postaramy się też zrozumieć, skąd w takim razie pozytywne opinie użytkowników – i czy nie jest to jedynie tzw. „dowód anegdotyczny”.

Powstał długi – i wyczerpujący – artykuł, oparty na prawie miesięcznym researchu materiałów w tym temacie. Mamy nadzieję, że po jego lekturze będziecie mogli podjąć świadomą decyzję odnośnie tego, czy w warto w ogóle rozważyć dodanie tego typu urządzeń do stałej profilaktyki przeciwkleszczowej waszych psów.

Czym są ultradźwięki i czy są bezpieczne dla psiego słuchu?

Ultradźwięki to fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości – powyżej 20000 Hz. Dla nas są niesłyszalne, bo ludzkie ucho odbiera częstotliwości od ok. 65 do 23000 Hz.

Ale zwierzęta słyszą inaczej niż ludzie. Według badań z 1983 roku¹ zakres słyszalności u psów dochodzi od 67 do aż 45000 Hz. Niektórzy badacze (np. Stanley Coren w książce “Do Dogs Dream?” z 2012 roku) twierdzą, że u pojedynczych osobników słyszalność może dochodzić aż do 65000 Hz. A badanie z 1985 roku² określiło zakres słyszalności u kotów na jeszcze większy, bo sięgający aż 85000 Hz.

Dlatego wątpliwości opiekunów psów mogą wzbudzać wszelkie domowe urządzenia, które korzystają z technologii ultradźwięków. Nie tylko te przeciw pasożytom, ale też np. popularne oczyszczacze czy nawilżacze powietrza. Bo owszem, wiele psów i pewnie wszystkie koty będą w stanie usłyszeć ich działanie. Czy nie będą zatem drażnić naszych zwierząt, jeśli będą w ciągłym użyciu?

By określić, czy dany dźwięk będzie sprawiać psu dyskomfort, musimy wziąć pod uwagę dwa czynniki – częstotliwość oraz natężenie. Dla ludzi bezpieczne są dźwięki o natężeniu do maks 60 decybeli. Ale psy słyszą dźwięki o wyższej częstotliwości dużo “lepiej” (głośniej) niż ludzie – różnica ta może wynosić nawet kilkanaście decybeli już przy częstotliwości 8000 Hz. Dlatego zawsze warto poszukać informacji o poziomie głośności pracy danego urządzenia.

I tak wszystko zależeć będzie konkretnie od psa oraz tego, jak wyczulony ma słuch. Dlatego nie ignorujmy objawów nadwrażliwości na dźwięki u zwierząt. Czasami mogą to być nawet subtelne zmiany w zachowaniu i oznaki dyskomfortu – jak np. częste oblizywanie się, ściąganie uszu, czy drażliwość bez wyraźnego powodu. Obserwujmy swoje psy (i koty!) uważnie.

(A wszystkim, którzy chcą dowiedzieć się więcej o słuchu psów z naukowego punktu widzenia, polecam blog Eileen Anderson – kynoedukatorki, która swoją pracę dyplomową, choć niezwiązaną z psami, pisała z zakresu inżynierii dźwięku. To jej artykuły rozwiały u mnie powyższe wątpliwości.)

Jak działają przeciwkleszczowe emitery ultradźwięków?

Te urządzenia elektroniczne działają emitując impulsy ultradźwiękowe o wysokiej częstotliwości. Ich zakresy różnią się nieco w zależności od producenta i modelu produktu, ale zazwyczaj to kilkadziesiąt kHz (co daje w przeliczeniu kilkadziesiąt tysięcy Hz).

Oto zestawienie częstotliwości wybranych urządzeń ultradźwiękowych przygotowane przez autorów badania “The Efficacy of Ultrasonic Pest Repellent Devices against the Australian Paralysis Tick, Ixodes holocyclus (Acari: Ixodidae)” z 2021 r.³:

Niektóre urządzenia wyglądem przypominają breloczki albo pendrive’y – do przymocowania do obroży psa, jeszcze inne to wtyczki wkładane do kontaktu w domu. Urządzenia przenośne wymagają albo ładowania, albo mają określoną żywotność.

Jeśli chodzi o samo oddziaływanie urządzeń ultradźwiękowych na pasożyty, producenci przedstawiają przeróżne teorie (poniższe cytaty pochodzą z ich stron internetowych):

• Niektórzy twierdzą, że ich urządzenia “odstraszają kleszcze i zaburzają ich orientację”,
• Inni przekonują, że ultradźwięki „blokują działanie narządu Hallera” przez co jesteśmy dla kleszczy “niewidzialni”,
• Jeszcze inni zapewniają, że ultradźwięki “irytują układ słuchowy kleszczy”,
• Niektóre z urządzeń mają przy okazji działać odstraszająco na pchły.

Jak “działają” kleszcze? Czemu są tak groźne?

Na świecie występuje aż 900 gatunków kleszczy, w samej Europie ok. 70, a w Polsce 19. Wszystkie żywią się krwią, żerując na ludziach i zwierzętach. To jedne z najgroźniejszych pasożytów – są nosicielami patogenów, które mogą powodować wiele poważnych, a nawet śmiertelnych chorób. Do zarażenia może dojść po ugryzieniu.

Kleszcze namierzają ofiary przy pomocy tzw. narządu Hallera. Ten organ zlokalizowany jest na przednich nóżkach kleszcza i ma zdolność wykrywania w środowisku substancji chemicznych.

Co ciekawe, nie występuje u żadnych innych zwierząt. Dopiero niedawno naukowcom udało się poznać go lepiej. W artykule z 2019 roku⁴ przedstawiono przełomowe dowody na to, że narząd Hallera służy kleszczom do wykrywania zapachów, dwutlenku węgla, ale też ciepła od potencjalnego żywiciela.

Ultradźwięki w walce z pasożytami – z naukowego punktu widzenia

Na świecie jest trochę wybitnych badaczy i badaczek, którzy swoją karierę naukową poświęcili zrozumieniu zachowań pasożytów żywiących się krwią. Analizują oni mechanizmy związane z poszukiwaniem żywiciela po to, by opracować nowe, skuteczniejsze strategie odstraszania kleszczy, komarów, pcheł i innych pasożytów.

Okazuje się, że specjaliści o światowej renomie nie wymieniają ultradźwięków jako sprawdzonego sposobu ochrony przed kleszczami.

Niezależne badania naukowe odnośnie wpływu ultradźwięków na kleszcze

Co więcej, istnieją różne niezależne badania naukowe, które negują skuteczność ultradźwięków w walce z kleszczami. Wskazują one, że ultradźwięki mają znikomy lub całkowity brak wpływu na zachowanie insektów i pajęczaków:

• Najbardziej znane i najczęściej cytowane badanie dotyczące kleszczy i pcheł, The efficacy of ultrasonic pest controllers for fleas and ticks⁵, opublikowane zostało dość dawno temu, w Journal of the South African Veterinary Association w 1991 roku. Badano tu dwa no-name urządzenia ultradźwiękowe korzystające z częstotliwości 37000 Hz.
• Ale znaleźć można też nowsze opracowania, jak to z kwietnia 2021 roku: The Efficacy of Ultrasonic Pest Repellent Devices against the Australian Paralysis Tick⁶ – badające przeciwkleszczowe emitery aktualnie dostępne na rynku, także te szeroko dostępne i tak mocno reklamowane w Polsce.

Co istotne, oba powyższe eksperymenty to niezależne badania. Żadne z nich nie było sponsorowane przez któregokolwiek z producentów urządzeń. Naszym zdaniem takie analizy mają o większą wiarygodność, niż testy zlecane przez producentów, czy kwestionariusze wypełniane przez opiekunów psów na podstawie subiektywnych wrażeń z użytkowania produktów. Dlatego to im decydujemy się zaufać. Wśród autorów opracowania z 2021 roku znajduje się ponadto badacz, który karierę naukową poświęcił badaniu komarów, kleszczy i pluskiew.

W obu testach przyjęto podobną metodę badania wpływu ultradźwięków na kleszcze, a cały proces i parametry eksperymentu określone były bardzo precyzyjnie. Pasożyty umieszczane były w specjalnie zbudowanej komorze, która wystawiona była na działania urządzenia emitującego ultradźwięki. Kleszcze miały możliwość uciec z niej korytarzem do wygłuszonego pomieszczenia. I raczej z niej nie korzystały. Według badania z 2021 r., emitery ultradźwiękowe odstraszały kleszcze ze skutecznością na poziomie maksymalnie 19,5%. A zatem nie można ich polecać jako repelentu.

Oba badania przeprowadzane były bez obecności potencjalnych żywicieli, więc nie mogły sprawdzić jaki byłby poziom “wbijalności” kleszczy. Natomiast w eksperymencie z 1991 r. pojawił się czynnik oddechu ludzkiego. Pomimo obecności ultradźwięków, kleszcze wciąż reagowały na oddech ruchem. Prawdopodobne jest zatem, że wciąż byłyby w stanie zlokalizować potencjalną ofiarę.

Dodatkowo istnieją przeglądy badań⁷ stwierdzających brak wpływu ultradźwięków na inne rodzaje pasożytów i insektów (komary, pluskwy i karaluchy).

Na obietnice producentów urządzeń ultradźwiękowych nie pozostają też obojętne różne organizacje zajmujące się ochroną konsumentów⁸ – często wskazują na brak dowodów na działanie tego typu produktów lub ich kłamliwy marketing.

Sprawdzone i skuteczne środki przeciwkleszczowe

Przebadane, sprawdzone i najbardziej skuteczne preparaty antykleszczowe to:

• Przeciwkleszczowe tabletki,
• Przeciwkleszczowe krople,
• Przeciwkleszczowe obroże.

W każdym z nich substancją czynną jest jakiś chemiczny środek o właściwościach owadobójczych. Permetryna, imidakloprid, flumetryna, afoxalaner, fluralaner…

Brzmi strasznie? My jednak bardziej niż chemii obawiamy się chorób przenoszonych przez kleszcze.

Jak działają preparaty przeciwkleszczowe i który wybrać?

Dzięki takim badaczom i badaczkom jak m.in. Ann Louise Carr – która przeprowadziła wspomniane przełomowe badania narządu Hallera – wiemy też, jak dokładnie chemia utrudnia kleszczom poszukiwanie żywiciela.

Otóż poprzez zablokowanie wykrywania promieniowania podczerwonego. Jak odkryto w badaniach, wybrane substancje chemiczne eliminują u kleszczy termotaksję, czyli reakcję ruchową na temperaturę i bodziec cieplny w ich otoczeniu.

Co ciekawe, podobnie działają niektóre olejki eteryczne! Choć w znacznie słabszej formie.

Konkretny typ repelentu trzeba dobrać do psa indywidualnie – najlepiej w porozumieniu z weterynarzem. Nie każdy będzie właściwy – ze względu np. na rodzaj sierści, ogólny stan zdrowia lub choroby psa, czy obecność innych zwierząt w domu. Każdy z nich działa też na kleszcze trochę inaczej – albo od razu w kontakcie z sierścią psa, albo dopiero po wbiciu w skórę.

Pamiętajmy też, że psy mogą stosować wyłącznie repelenty przeznaczone dla psów, a koty dla kotów (permetryna jest dla kotów szalenie niebezpieczna). Niektóre środki przeznaczone dla ludzi są dla zwierząt silnie toksyczne.

Nasze psy używają tabletek przeciwkleszczowych, które nie odstraszają, ale zabijają kleszcze w momencie wbicia się w psa. Czy zamienilibyśmy je na urządzenie emitujące ultradźwięki? Nie, nigdy! Nie zaryzykowalibyśmy.

Ultradźwięki – skąd tyle pozytywnych opinii?

W internecie możemy znaleźć nie tylko sceptyczne badania naukowe, ale też wiele pozytywnych recenzji użytkowników emiterów ultradźwiękowych.

Zazwyczaj w ich relacjach pojawia się informacja “od kiedy stosujemy urządzenie, nie znaleźliśmy na sobie/dziecku/psie żadnych wbitych kleszczy” lub “znaleźliśmy tylko kilka chodzących, nie wbitych“.

Brak ugryzień kleszczy w każdej z tych opowieści to tylko tzw. dowód anegdotyczny.

To zjawisko dokładnie opisane i powszechnie znane⁹ w nauce, psychologii i życiu codziennym. Takie anegdoty, konkluzje oparte na osobistych doświadczeniach czy uogólnieniu, nie są poparte żadnymi dowodami naukowymi. Nie wskazują zatem na rzeczywistą przyczynę braku ugryzienia przez kleszcza! A rozmiar próby badawczej w indywidualnych testach użytkowników (jedna, maks 2-3 osoby) wcale nie sprawia, że jest to próba wiarygodna. Statystycznie rzecz biorąc, jest wręcz bezwartościowa.

I faktycznie, my sami jeździmy na wycieczki, chodzimy do lasu, czasem nawet zapominamy o re-aplikacji repelentu, a ostatni raz kleszcz wbił się nam naście lat temu. Jak to możliwe? Może po prostu mieliśmy szczęście, stosujemy sprawdzone środki ochrony przeciwkleszczowej, a także dokładnie oglądamy się na i po spacerach.

Co innego z psami – ze względu na sierść nie jesteśmy w stanie obejrzeć ich aż tak dokładnie po każdym spacerze, więc zdarza nam się znaleźć na nich wbitego kleszcza. Dlatego przez cały rok stosujemy u nich tabletki przeciwkleszczowe.

Jeśli ufacie recenzjom internetowych influenserów, zachęcamy do jeszcze jednej rzeczy – zawsze sprawdzajcie, czy dany tekst nie jest artykułem sponsorowanym. Wówczas taką recenzję czytajcie świadomie jako tekst reklamowy. Jeśli chcecie przeczytać niesponsorowaną opinię rzetelnej osobowości internetowej, polecamy tekst Pana Tabletki.

Przeciwkleszczowe urządzenia ultradźwiękowe dla psów – ściema czy hit?

Podsumowując, badania naukowe wykazują, że urządzenia emitujące ultradźwięki nie są skutecznym środkiem przeciwko kleszczom. Pomimo reklamowego hype’u i pozytywnych opinii influenserów, nie ma wystarczających dowodów na to, że ultradźwięki mają działanie odstraszające na te pasożyty.

Przy wyborze profilaktyki przeciwkleszczowej dla psa najlepiej sięgnąć po sprawdzone preparaty, których działanie zostało potwierdzone naukowo. Pamiętajmy też o tym, by odpowiednią ochronę przed kleszczami zapewnić psu przez cały rok, a nie tylko latem. I zapisywać w książeczce zdrowia, kiedy administrujecie preparaty przeciwkleszczowe by wiedzieć do kiedy będą aktywne.

Jeśli mimo wszystko koniecznie chcecie sami przetestować ultradźwięki, nie rezygnujcie na ten czas ze sprawdzonej ochrony przeciwkleszczowej dla swojego psa. My pozostaniemy wierni nauce i nie będziemy ich używać.

Źródła:

1. H. Heffner, Hearing in large and small dogs: Absolute thresholds and size of the tympanic membrane, “Behavioral Neuroscience” ↩︎
2. R. S. Heffner, H. Heffner, Hearing range of the domestic cat ↩︎
3. A. Panthawong, S. L. Doggett, T. Chareonviriyaphap, The Efficacy of Ultrasonic Pest Repellent Devices against the Australian Paralysis Tick, Ixodes holocyclus (Acari: Ixodidae), “Insects: Ecology of Ticks and Their Control” ↩︎
4. Ann L. Carr, Vincent L. Salgado, Ticks home in on body heat: A new understanding of Haller’s organ and repellent action, “Public Library of Science” ↩︎
5. D. B. Brown, C. R. & Lewis, The efficacy of ultrasonic pest controllers for fleas and ticks, “Journal of the South African Veterinary Associations” ↩︎
6. A. Panthawong, S. L. Doggett, T. Chareonviriyaphap, The Efficacy of Ultrasonic Pest Repellent Devices against the Australian Paralysis Tick, Ixodes holocyclus (Acari: Ixodidae), “Insects: Ecology of Ticks and Their Control“ ↩︎
7. Nicholas Aflitto, Sonic Pest Repellents, University of Arizona ↩︎
8. Jeneen Interlandi, Catherine Roberts, 4 Types of Insect Repellent to Skip, “Consumer Reports” ↩︎
9. Wikipedia: Dowód anegdotyczny ↩︎